نقد فیلم منصور؛ قهرمان سازی با سکانس‌های جنجالی

به گزارش سه امتیاز، اگر اهل شهرهای بزرگ باشید انبوهی از نام‌های شهدا و افراد را روی خیابان و بلوار برخورد خواهید کرد؛ اما وقتی روی نام آنها متمرکز شوید و بیشتر روی آن تامل کنید متوجه تفاوت های مهم این نام‌ها خواهید شد.

منصور ستاری یکی از این چهره‌ها است؛ شهیدی که با راه اندازی سامانه پدافند فریب، سبک‌سازی سامانه های مرسوم، ایده دهنده خودکفایی نیرو هوایی و تولید اف پنج در ایران بود و ابتکارات زیادی برای دفاع از خاک وطن نشان داد. او با وجود اینکه در جنگ تحمیلی علیه عراق بسیار فعال بود؛ منتهی در دی ماه ۱۳۷۳ در سانحه هوایی اطراف فرودگاه اصفهان در گذشت.

ماجرای فیلم «منصور»

در ۱۹ آبان ۱۴۰۰ فیلم « منصور» اکران شد و فیلیمی که برخلاف بیشتر فیلم های دفاع مقدس روی چهره فرد ملی و ارتشی تمرکز کرده است.  هر چند ستاری تا پیش از رسیدن به فرماندهی نیروی هوایی ابتکارات و خلاقیت‌های بسیاری نشان داد و دوره خود را در آمریکا دیده بود اما سیاوش سرمدی نویسنده فیلم ترجیح داد راوی زندگینامه وی بعد از فرماندهی باشد.

در این شرایط طبیعتاً تجهیز نیروی هوایی کشوری که به خارجی‌ها متکی بوده و حالا با تحریم مواجه شده آسان نیست. نبود نیروی متخصص و فراهم نبودن شرایط، منفعت دلالان از جمله مسائلی بود که ستاری باید آنها را پشت سر می گذاشت تا به مونتاژ هواپیمای جنگی برسد. این روایت در مدت ۱۰۱ دقیقه  و با بازی حمیدرضا نعیمی – سیدجواد هاشمی – لیندا کیانی – محسن قصابیان – مهدی کوشکی  ساخته شده است. البته این فیلم از نظر سنی دارای محدودیت  و برای سنین بالای ۱۲ مناسب است.

نکته ای که درباره این فیلم نباید فراموش کرد: «منصور» در سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور داشت و در دو بخش بهترین جلوه‌های ویژه بصری (محمد برادران) و بهترین کارگردان اول (سیاوش سرمدی) نامزد شده بود که البته در نهایت این جوایز را به دست نیاورد.

بازیگران فیلم منصور

*تبدیل مستند به فیلم و استفاده از بازیگران تئاتری

هر چند قرار نبود که از ابتدا منصور به شکل فیلم ارائه شود وکارگردان به دنبال ساخت مستند بود و برنامه بر پیشتیبانی سازمان اوج جهت ساخت  مستند قوی‌تری بود. منتهی مراتب شرایط جوری پیش می رود که منصور به فیلم تبدیل می‌شود. با توجه به اینکه فیلمساز قصد داشته هزینه ساخت پروژه را کمی پایین بیاورد از بازیگران تئاتری هم استفاده کرده که همین موضوع به جذابیت فیلم هم کمک کرده است.

*نقد فیلم

کاریزما و شخصیت منصور ستاری خوب ارائه شده و برای نمایش قهرمان، راوی مسیر خوبی پیش گرفته است. کارگردان هم طبیعتاً اجرای قوی داشته و با توجه به امکاناتی در اختیار فیلمساز بوده این فرصت و فضا خیلی بهتر هم پیش رفته است. اگر چه در روایت «منصور» برای قهرمان سازی اغراق هم نشده است. اما فیلم خالی از عیب و اشکال نیست مانند صحنه پایانی فیلم. شروع فیلم به نظر مناسب است. با وجود اینکه به کاریزمای ستاری به خوبی پرداخته شده جا داشت به هوش و توانمندی او پیش از تصدی فرماندهی نیروی هوایی هم اشاره شود. در بخشی از فیلم برای فرمانده نیرو هوایی رشوه ارسال شده اما وی نمی پذیرد. منتهی همسرش خواهان آن هدیه می شود! این موارد در واقع ضربه به وجه همسر شهید است.

سکانس نخستین فیلم منصور

*سکانس شروع و نقدی که وارد نیست

 نخستین سکانس فیلم ستاری در گورستان و میان خانواده‌های سوگوار کُرد کلید می خورد، منصور ستاری از سوی خانواده‌های سوگوار  سنگباران و با یورش روبرو می شود. این سکانش نشان می دهد علارقم که فرمانده نیرو هوایی انسان خوبی است و از صمیم قلب خواهان همدردی هم با هموطنانش است، به این دلیل که بعضی منفعت خودشان را نمی دانند به او سنگ پرتاب می کنند. فیلمساز خواسته که با این سکانس را مایه کند تا در مراتب بالاتر نشان بدهد چگونه در کار فرمانده نیرو هوایی سنگ اندازی وجود داشت.

*جمله کلیدی فیلم

من فرمانده سلاح بدون لشگر هستم.

منفعت دلالان خریدار سلاح اجازه خرید نمی دهد.

می خواهم بدانم طعم غذای کافوردار سربازان چطور است

*نقاط قوت:

بعضی سکانس‌های این فیلم آنقدر خوب و درست اجرا شده که در شبکه های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. مطالبی که نشان می دهد سوژه یابی نویسنده و کارگردانی فیلم خیلی خوب بوده است. توجه داشته باشید که فیلم هایی از این دست خیلی در میان عامه طرفدار ندارند و این فیلم سبک جدی دارد. از جمله این سکانس‌ها می توان به حضور مسئول انبار در زیارت عاشورا و برخورد فرمانده نیرو هوایی با وی، هم نشینی با سربازان و استفاده از غذای آنان اشاره کرد.

لیندا کیانی در نقش همسر شهید منصور ستاری

*نقاظ ضعف: 

در مقدمه فیلم، توانایی فنی شهید ستاری به خوبی نمایش داده نشده و این می تواند نقطه ضعفی برای فرمانده

بخش کاریزمای شخصیتی نسبت به توانایی های فنی فرمانده پررنگ تر شده است.

شهید ستاری برای منفعت نیروی هوایی، چک خود را در اختیار دلال اسلجه قرار می دهد و آنقدر پیگیر او نمی شود که چک وی (بخوانید پول خرید خانه اش) به نفع نیروی هوایی وصول می شود. آیا چنین فرمانده باهوشی آنقدر بی حساب و کتاب عمل می کرده است؟

*سکانس غیر منتظره:

در یکی از سکانس‌ها وقتی ستاری و همکارش برای معامله هواپیما به ویلای تاجر ترک می روند، سگ وی به سمت آنها می آید. ستاری به این سگ دست می زند. معمولاً در روایت چهره‌های دفاع مقدس با این موارد احتیاطی برخورد می شود. اما در این سکانس رویه متفاوت است.

منصور ستاری

*دلایل تقلید خوب قصابیان از ستاری

محسن قصابیان که در نقش منصور ستاری مقابل دوربین قرار گرفت و گریم بسیار مناسب و شبیه به آن شهید داشت.این موضوع هم  قابل توجه بود. او درباره نحوه شناخت و تقلیدش از رفتار شهید ستاری می گوید:

شناخت من زیاد نبود. بعد از خواندن فیلمنامه شروع به تحقیق بیشتر کردم. آقای سرمدی که کارگردان و فیلمنامه نویس هستند چیزهایی جمع کرده بودند. تحقیقات دیگری را هم خودم انجام دادم. بخشی از تحقیقاتم، میدانی و بخش دیگر کتابخانه ای بود.

فیلم مستند آقای سرمدی را ندیدم. ایشان درباره تیمسار ستاری خیلی تحقیق کرده بود. آن تحقیقات به اضافه تعدادی کتاب به دستم رسید.

تحقیقات میدانی که انجام دادم روی لهجه من تاثیرگذار بود. همچنین می‌خواستم بدانم مردم چه نظری درباره تیمسار ستاری دارند. در روستای خودشان (علی آباد) که الان شهر شده با تعدادی از مردم صحبت کردم. حتی خانواده ایشان را پیدا کردم. فیلم‌ها و ویدئوهایی را که از ایشان موجود بود دیدم. با آقای سرمدی فکر کردیم چه میزان از دیده‌هایمان را نگه داریم و چقدر را با توجه به منطق فیلمنامه تغییر دهیم. چیزهایی مثل شکل راه رفتن و حرف زدن شهید ستاری را می‌شد در آن فیلم‌ها مشاهده کرد. بخشی از این چیزها برای فیلم منصور جذاب بود و بخشی باید تصحیح می شد.

تیمسار ستاری هر کاری را که مثبت می‌دانست، دنبال می‌کرد و به نتیجه می‌رساند. من با کسانی که در نیروی هوایی بودند، صحبت کردم و خاطرات زیادی از همکاران وی شنیدم. تقریبا همه شان می گفتند وقتی تیمسار چیزی می‌گفت ما می دانستیم می‌شود و نشد ندارد.

سکانس حذف شده هاشمی در فیلم منصور

سکانس حذف شده جنجالی

سکانس حذف شده در فیلم های ایرانی موضوع عجیبی نیست اما ماجرای این حذف متفاوت است. قصه از این قرار است که بعد اینکه محسن هاشمی فیلم را به تماشا می نشیند و نحوه صحبت آیت الله هاشمی با ستاری در فیلم را نمی پسند، بنابراین خواهان تغییر آن می شود.

فیلمساز اگر چه قرار بوده که سکانس اصلاحیه را مجدد ضبط و  به هاشمی نشان بدهد ولی فیلمساز از آن صرف نظر می کند. البته هاشمی معتقد بود عوامل فیلم برای معروفیت فیلم‌شان دلیل حذف سکانس را نظر خانواده هاشمی دانستند. منتهی او می گوید خواستار اصلاح آن سکانس شده و پدرش رابطه خوبی با آن شهید داشته است.